Αργυρόκαστρο & Βόρεια Ηπειρος

Εξερευνούμε το Αργυρόκαστρο και ανακαλύπτουμε τις φωτογενείς πλευρές του κι έπειτα κατηφορίζουμε στην εύφορη κοιλάδα της Δρόπολης με τα πολλά ελληνικά χωριά. Συναντάμε Ελληνες, Αλβανούς, χριστιανούς, μουσουλμάνους. Προσπαθούμε να ξεμπλέξουμε το κουβάρι, όμως φεύγουμε με πολλά ερωτηματικά...

Η Ευανθία Γέλαγε. Ο Παναγιώτης με πείραζε. Ο Μήτσος μού παίνευε τα τσίπουρα. Αυτά όταν τους είπα ότι θα πάω ταξίδι στα βορειοηπειρωτικά χωριά. Η Ευανθία καθαρίζει το σπίτι, ο Παναγιώτης μού έφτιαξε το σκάφος και ο Μήτσος περιποιείται τον κήπο. Από εκείνα τα μέρη και οι τρεις. Δεν το ξέρουν, αλλά εγώ αυτούς είχα στο νου μου όταν έφτανα στην Κακαβιά. Αυτούς και όλους τους άλλους συγκάτοικους τα τελευταία 15 χρόνια στην Ελλάδα. Τους Αλβανούς, τους Βορειοηπειρώτες, τους σιωπηλούς υποστηρικτές της νεοελληνικής μας ευμάρειας. Κυρίες και κύριοι, ιδού ένα ταξίδι στο σπίτι τους.

Χοντρές στάλες στο παρμπρίζ της Mercedes μάς θύμισαν πόσο μακριά ήταν η πρωινή λιακάδα που αφήσαμε στο αεροδρόμιο των Σπάτων. Ενας μολυβένιος ουρανός σκοτείνιαζε το δρόμο στο τελωνείο. Και μέσα του να λάμπουν οι κόκκινες σημαίες με τους δικέφαλους αετούς της Shqiperia (έτσι λένε οι Αλβανοί τη χώρα τους!). Και από πίσω να ανοίγεται η καταπράσινη κοιλάδα της Δρόπολης. Από τις δρυς του τόπου προήλθε το όνομα της αρχαίας πόλης, την οποία, σύμφωνα με το μύθο, ίδρυσαν οι διωγμένες από την Αθήνα φυλές του Ατλαντα και του Ιφιτου. Και ο ποταμός Δρίνος ονομάστηκε. Δυτικά υψώνονται οι κορφές του Πλατοβουνιού (Μάλι Γκερτ αλβανιστί), με τα ελληνικά χωριουδάκια παρατεταγμένα στους πρόποδες. Ανατολικά της κοιλάδας υψώνεται το βουνό της Λουντζεριάς με την κορφή, το Τσαγιούπι, χαμένη στις πηχτές ομίχλες. Στη μέση ένα αχανές χωράφι, εύφορο και καλοποτισμένο, σπαρμένο σήμερα με πέτρες και τσιμεντένια πυροβολεία ων ουκ έστιν αριθμός (άλλοι λένε 75.000 σε όλη την Αλβανία, άλλοι έως 300.000!). «Φτιάχτηκαν τη δεκαετία του 1970, όταν το καθεστώς Χότζα απομονώθηκε από παντού και υπήρχε ο φόβος για εισβολή της Ελλάδας από την κοιλάδα της Δρόπολης. Λένε το ανέκδοτο: «Πόση γη πήρες; Ε, να, 3 στρέμματα και 14 πολυβολεία…». Αυτά μας διηγείται ο συνοδός μου, Παναγιώτης Μπάρκας, ανταποκριτής στην ΕΡΑ και πρόεδρος στο Τμήμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αργυροκάστρου. Καλά, τα οχυρά δικαιολογούνται. Οι πέτρες όμως τι γυρεύουν σε έναν τόσο εύφορο κάμπο, που κάποτε ήταν φίσκα με καπνά, καλαμπόκια, στάρια; Γιατί χέρσωσε ο τόπος; Διότι απλώς οι κάτοικοι των ελληνικών χωριών από το 1990 και μετά άρχισαν να φεύγουν. Και τα χωράφια τους ερήμωσαν…
Διαλυμένα εργοστάσια, θηριώδεις εγκαταστάσεις, λασπωμένες αποθήκες σαν πολύχρωμα έρημα στρατόπεδα είναι το καλωσόρισες στο Αργυρόκαστρο. Η πάλαι ποτέ βιομηχανική ζώνη της πόλης, που δούλευε φουλ ώς τη δεκαετία του 1990, έχει γίνει ένα μεταβιομηχανικό χωριό-φάντασμα, βυθισμένο σε μια σκουριασμένη και κατεδαφισμένη σιγαλιά, πλημμυρισμένο από δεκάδες Lavazho (υποτυπώδη πλυντήρια αυτοκινήτων. με 1,5 € σάς το κάνουν λαμπίκο!). Στρίβοντας στις πρώτες ανηφόρες, το συναίσθημα αλλάζει. Από ψηλά, στους 16 λόφους όπου είναι χτισμένη η πόλη, κρέμονται δεκάδες βαλκανικά πυργοειδή αρχοντόσπιτα, λευκοί, σταχτιοί, κιτρινισμένοι και μουχλιασμένοι γίγαντες, με τα βρύα του χρόνου να χαϊδεύουν τις πέτρινες στέγες τους: μια εικόνα που δύσκολα ξεχνάς. Μια πόλη «...τρομακτική και επιβλητική...», όπως τη βλέπει ο διάσημος συγγραφέας Ισμαήλ Κανταρέ, ένα από τα πλέον επιφανή τέκνα του Αργυροκάστρου. Ξαφνικά βρίσκεσαι εκτεθειμένος στα βλέμματα των σπιτιών, μπρος στα μυριάδες πέτρινα μάτια ενός αρχαίου βαλκανικού θεριού. Είναι όμως ένα συναρπαστικό αρχιτεκτονικό σύνολο, το οποίο πρέπει να δει κάθε συνεπής ταξιδιώτης των Βαλκανίων.
Στον πιο περίβλεπτο και ψηλό λόφο στέκεται κραταιό και ελάχιστα ταλαίπωρο από τους αιώνες το κάστρο που βάφτισε την πόλη. Ασήμι δεν υπήρχε, παρά μόνον ένας βυζαντινός άρχοντας Αργυρός, ο πρώτος κτήτορας του κάστρου. «Το κάστρο χτίστηκε κάπου στον 5ο μ.Χ. αιώνα», με πληροφορεί ο Παναγιώτης δείχνοντάς μου το βυζαντινό κομμάτι, που μετά το 1400 επεκτάθηκε στο υπόλοιπο κάστρο. Μπαίνουμε μέσα στους υγρούς θεόρατους διαδρόμους με τις αψίδες, κάτω από τις οποίες ξεπροβάλλουν θεόρατες κάννες πυροβόλων από το Εθνικό Μουσείο Οπλων. Στο μεγαλύτερο πλάτωμα του κάστρου, οι παλιές εγκαταστάσεις από τις Λαογραφικές Γιορτές του Χότζα. Γενέτειρα του Ενβέρ Χότζα, το Αργυρόκαστρο ευεργετήθηκε από τον κομμουνιστή ηγεμόνα, ο οποίος το κήρυξε Πόλη-Μουσείο κι έτσι σώθηκαν πολλά σπίτια και ολόκληρες συνοικίες από την κατάρρευση. «Να, σε αυτό το σπίτι εδώ ιδρύθηκε η κυβέρνηση της Βόρειας Ηπείρου το 1914». Το βραχύβιο κράτος άντεξε 6 μήνες και ήταν δημιούργημα του Βορειοηπειρώτη Χρηστάκη Ζωγράφου -υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας τότε-, ο οποίος αξιοποίησε τη Συμφωνία της Κέρκυρας του 1914, που κήρυσσε αυτόνομη επαρχία τη Βόρεια Ηπειρο. Μετά το εξάμηνο η περιοχή επανήλθε πλέον στην Αλβανία.
Σήμερα στο Αργυρόκαστρο ζουν περίπου 45.000 κάτοικοι: διοικητικοί υπάλληλοι, έμποροι, εργάτες στις λίγες βιοτεχνίες, σαλταδόροι και λοιποί παρεπιδημούντες στην Ιερουσαλήμ του μαύρου χρήματος. Πολλοί παλιοί Αργυροκαστρίτες έφυγαν για Τίρανα και άλλοι για Ελλάδα. Οι νέοι έποικοι όμως είναι κυρίως Αλβανοί από ορεινά χωριά της Λαμπουριάς και βορειότερα. «Το 1990 υπήρχαν κάπου 35.000 κάτοικοι και περίπου το 25% ήταν Ελληνες. Σήμερα υπάρχουν περίπου 2.000 Ελληνες στην πόλη…», τονίζει θλιμμένα ο Παναγιώτης. Πάω ώς τη διοικητική καρδιά του ελληνισμού στο Αργυρόκαστρο, στο Ελληνικό Προξενείο. Είναι στην πλατεία Τσερτσίζ Τόπουλι, το άγαλμα του οποίου κοιτάει βλοσυρό τον αλβανικό ορίζοντα, θυμίζοντας εσαεί τον αγώνα των Τόπουλι ενάντια στους Τούρκους την περίοδο 1908-13. Είναι 9 το πρωί και μόλις άνοιξαν οι πύλες του στις θεόρατες ουρές των Αλβανών που περιμένουν βίζα. «Οι Βορειοηπειρώτες δεν χρειάζονται βίζα, μετακινούνται με τη 10ετή ειδική κάρτα στην Ελλάδα», μου λέει ο μορφωτικός ακόλουθος του Προξενείου, Νίκος Γερασιμίδης. Μιλάμε για τα σχολεία της εθνικής ελληνικής μειονότητας, για τις υποτροφίες σε μειονοτικούς μαθητές, για τα καινούργια βιβλία, για τις ελληνικές επιχειρήσεις που βρίσκονται κοντά στα σύνορα, για τον ελληνικό πληθυσμό που λιγοστεύει. «Κάθε πρωί που έρχομαι, κοιτάω να δω κάποιο καινούργιο κεραμίδι, που σημαίνει ότι κάποιος γύρισε. Ο αφελληνισμός της Βόρειας Ηπείρου είναι το μεγάλο πρόβλημα. Το 1993 είχαμε 6.500 μαθητές στα μειονοτικά σχολεία και τώρα 1.050…» Προλαβαίνω να δω λίγο τον πρόξενο, Γιάννη Ριζόπουλο, τον πιο κομψό και χαριτωμένο Ελληνα που συνάντησα στο Αργυρόκαστρο. Ανάμεσα σε δύο εσπρέσο μού μιλάει για την πνευματική ζωή της πόλης. «Υπάρχει μια εν κρυπτώ λειτουργούσα διανόηση, μέσα σε ένα περιβάλλον που δεν ευνοεί πνευματικές δράσεις. Ωραίοι τύποι, ένας συγγραφέας, ένας σκηνοθέτης, ένας κριτικός τέχνης, κι άλλοι… Το Αργυρόκαστρο βέβαια, λόγω Ισμαήλ Κανταρέ, έτσι κι αλλιώς θεωρείται κοιτίδα της αλβανικής λογοτεχνίας. Η χώρα όμως δεν έχει συνέλθει από τα 50 χρόνια Χότζα και από αυτά που ακολούθησαν. Φαίνεται στην πολεοδομία, στη χωροταξία…»
Αργότερα θα συναντήσω έναν από τους πνευματικούς ανθρώπους της πόλης, τον διευθυντή του χειμαζόμενου από την οικονομική στενότητα Κρατικού Θεάτρου, Βασίλη Τσιούχλα. «Πέρυσι ανέβασα τέσσερις παραστάσεις, με 3.000 € κόστος όλες! Τώρα ετοιμάζουμε το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω» του Ντάριο Φο». Ο Βασίλης, μαζί με τον δημοσιογράφο Χρήστο Τζιά, ξεκίνησαν πριν από λίγους μήνες τη μοναδική ελληνική εκπομπή (εβδομαδιαία) στο τοπικό τηλεοπτικό κανάλι Alpo. Αφιλοκερδώς και με όλα τα έξοδα δικά τους.
Περπατώ στα στενά της πόλης, μέσα στα υγρά καλντερίμια, παρατηρώντας τα εντυπωσιακά σπίτια με την τυπική βαλκανική αρχιτεκτονική του 18ου - 19ου αιώνα. Στιγμές-στιγμές νιώθω ότι είμαι στην Κωνσταντινούπολη! Ή σε ένα απέραντο Ζαγοροχώρι. Η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του Αργυροκάστρου είναι ένας βασικός λόγος για να έρθει κάποιος ώς εδώ. Η πόλη ευτυχώς είναι προστατευόμενη από την UNESCO από το 2005. Περνάω και από το θρυλικό αρχοντικό των Ζεκάτη, ένα συναρπαστικό σπίτι. «Χτίστηκε με χρήματα του Αλή Πασά το 1811. Η οικογένεια είχε σχέση με την οθωμανική διοίκηση», θα μου πει αργότερα η Ντασίρα Τένα, υπεύθυνη του Εθνογραφικού Μουσείου. «Τα πιο πολλά σπίτια εδώ είναι φτιαγμένα από ξύλο πεύκου και άσπρη πέτρα. Στην πρώτη κατηγορία (καμία παρέμβαση μέσα-έξω) ανήκουν 51 σπίτια, στη δεύτερη (παρεμβάσεις μόνο μέσα) ανήκουν 363».
Ωραία πόλη… Φωτογενής και εξόχως ποιητική. Οπως είπε και ένας Γάλλος ζωγράφος κάποτε στο τοπικό ραδιόφωνο, «αν ήμουν δήμαρχος, θα έκλεινα την πόλη και θα έφερνα μόνο ζωγράφους να ζήσουν εδώ».
ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΚΟΙΛΑΔΑ
Oταν λες «πάω στη Δρόπολη», είναι σα να λες πάω στα ελληνικά χωριά. Είναι όλα χτισμένα γύρω από την ομώνυμη κοιλάδα με τον εύφορο κάμπο. Η Δερβιτσάνη είναι το πιο πολυπληθές χωριό, η άτυπη έδρα της βορειοηπειρωτικής ελληνοσύνης. «Κάποτε είχε 11 ζωγράφους εδώ!» μου λέει ο Παναγιώτης. «Ολη η περιοχή, από την Κακαβιά ώς τη Δερβιτσάνη, είχε 15.000 κατοίκους. Σήμερα, ούτε 2.500. Νικούσαν όλο τον κάμπο με την πλάτη…» Σεργιανάμε στα χωριά: Φράστανη, Γορίτσα, Λούγκαρη, Βάνιστα, Καλογοραντζή (ίσως το ομορφότερο!), Γιωργουτσάτι, καταλήγουμε στο Βουλιαράτι. «Στη Βόδιστα είναι περισσότεροι, εμείς είμαστε καμιά 150αριά, μόνο συνταξιούχοι, αλλά και λίγοι νέοι βοσκοί», λέει γελώντας η κυρία Διονυσία Τζούλα, η οποία μετά από 16 χρόνια στα Πετράλωνα ξαναγύρισε στο Βουλιαράτι. Στο χωριό υπάρχει το ένα από τα δύο νεκροταφεία πεσόντων του 1940, γιατί εδώ λειτουργούσαν δύο στρατιωτικά νοσοκομεία. Ψηλά ανάβει το φως του οικοτροφείου με τα 50 κορίτσια που πάνε στο εδώ Λύκειο. Στο καφενείο μια παρέα παίζει ντόμινο, κερνάνε τσίπουρα, γελάμε όλοι. Ο κυρ-Χρήστος Μπουνταλάς είχε το πιο τρυφερό επάγγελμα: γύριζε τα χωριά και έπαιζε σινεμά στον κόσμο! «Από το '61 ώς το '90, χειμώνα - καλοκαίρι. Ταινίες ρώσικες, κινέζικες, αλβανικές. Η πρώτη ελληνική που παίξαμε ήταν το «Θανάση, σφίξε κι άλλο τη λουρίδα"».
- Σου λείπουν, κυρ-Χρήστο, εκείνα τα χρόνια;
- Μπα, πιο πολύ μου λείπουν οι άνθρωποι…
Περνάμε δίπλα από χωριά με μια λυπημένη όψη, ένα σταχτί χρώμα - ίσως να φταίει και η μουντή μέρα. Αν καλοκοιτάξεις, θα δεις πάμπολλα παλιά πέτρινα σπίτια με περίφημη αρχιτεκτονική, όλα σχεδόν καλυμμένα με απίθανες πέτρινες στέγες. Αδεια κι έρημα τα περισσότερα. Στο δρόμο ξεφυτρώνουν όμως καινούργιες επιχειρήσεις, εστιατόρια, νέο μοτέλ, μεγάλα βενζινάδικα, καφέ. Τις έχουν κυρίως Αλβανοί, που απλώνονται σιγά-σιγά σε μια περιοχή γεμάτη ελληνικά χωριά. Ο τόπος αλλάζει. Αγοράζουν κτήματα, διεκδικούν ακίνητα με χαρτιά από την Τουρκοκρατία: στο Βουλιαράτι μού έλεγαν για τους Καραγκιόζηδες, οικογένεια των κάποτε εξισλαμισθέντων Μαυρομάτηδων, οι οποίοι ήρθαν στο χωριό και άρχισαν να μετράνε γη και χτύπησαν οι καμπάνες κι έφυγαν…
Πιο κάτω βλέπουμε τις πινακίδες για το Lazarat. Διάσημο τοις πάσι χωριό χασισοκαλλιεργητών. Είναι αλβανικό, με 4.000 ακραιφνείς εθνικιστές κατοίκους, οι οποίοι έχουν άμεση σχέση με τους σκληρούς πυρήνες του Κοσόβου, τους εμπλεκόμενους με κάθε είδους παρανομία. Είδαμε πολλά κοσοβάρικα υπερπολυτελή τζιπ στο Λαζαράτι! «Η πιο φτωχή οικογένεια εδώ βγάζει 60.000 € το χρόνο!» με πληροφορεί ο Παναγιώτης. Μεγάλο μέρος από τα εκατομμύρια ευρώ των Λαζαρατινών πέφτουν στη Δρόπολη, όπου αγοράζουν ελληνικά ακίνητα. Ετσι, η περιοχή σταδιακά εξαλβανίζεται. Και η κοιλάδα που τόσα χρόνια την ξέπλεναν τα θολά και παγωμένα νερά του Δρίνου, ήρθε με τη σειρά της να ξεπλύνει τα εκατομμύρια όσων έχουν εδώ δουλειές με φούντες. Μεταφορικώς και κυριολεκτικώς…
Θα φτάσουμε νότια ώς Βρισερά, Πέπελη. «Εδώ ζούσαμε από τη γεωργία. Κοοπερατίβα του Χότζα», μου φωνάζουν στον Λόγγο ο Αλέξης Πιτσούνης και ο Θοδωρής Τσαμάντης. Η Σωτήρα είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά των Βαλκανίων. Τα Βρισερά, μεγάλο διοικητικό κέντρο επί Χότζα λόγω αγροτικού συνεταιρισμού, σήμερα έχει τρεις μεγάλες επιχειρήσεις. Τα ελληνικά εργοστάσια βρίσκονται κοντά στα ελληνικά χωριά, για να μην τους παρενοχλούν οι Αλβανοί. Περνάμε το γαλακτοκομικό εργοστάσιο της Girofarm. Κι αυτό ελληνικό.
«Ολοι από τα χρήματα της Ελλάδας ζούνε εδώ. Αλλιώς οι Αλβανοί θα τρώγανε ο ένας τον άλλο», μου λέει ο Δήμος Καρατζάς, οδηγός του Προξενείου, καθώς διασχίζουμε τη Δρόπολη προς τα βόρεια. Ο δρόμος -από Κακαβιά μέχρι Αργυρόκαστρο φτιάχτηκε με ελληνικά χρήματα!- είναι γρήγορος και γεμάτος εικονοστάσια. «Πολύ επικίνδυνος! Τα περισσότερα τροχαία γίνονται όταν έρχονται μετανάστες από την Ελλάδα το καλοκαίρι», λέει ο Δήμος. Περνάμε το Μασκουλόρε, το βλαχοχώρι Αντον Πότσι και ανηφορίζουμε στο τέρμα της κοιλάδας, στις λασπωμένες πλαγιές προς το Λάμποβο. Το τζιπ χοροπηδάει, δίπλα στο δρόμο συχνά υπάρχουν τάφοι, όλοι με ημερομηνία θανάτου 1997 - δολοφονίες από τον καιρό του εμφυλίου, με την κατάρρευση του καθεστώτος Μπερίσα και των παρατραπεζών. Λάσπη, χωριό Τερμπούκι και να το Λάμποβο, διαλυμένο χωριό κτηνοτρόφων. Πίσω από τη μεγάλη καινούργια εκκλησία λάμπει τυλιγμένο από τους κισσούς, με τις καμάρες, τους κίονες και τις λιθανάγλυφες πύλες, το αρχοντικό των αδελφών Ζάππα. Ναι, των ευεργετών! Από εδώ ήταν!
Τι κρίμα που ερειπώνεται το σπίτι τους και μουλάρια βόσκουν στους οντάδες του…
Επιστρέφω Ελλάδα… Ηρθα για να βρω μερικές απαντήσεις και φεύγω με ένα φορτηγό ερωτηματικά. Και η βροχή να ποτίζει τη Δρόπολη και να μουσκεύει τον αβέβαιο δρόμο του ελληνισμού στα αιώνια βορειοηπειρωτικά βουνά. Ξαφνικά κορναρίσματα. Περνάμε από τη μεταβυζαντινή Αγία Παρασκευή, έξω από το Τεριαχάτι. Γιατί όλοι κορνάρουν; Για καλό κατευόδιο. Ελληνες και Αλβανοί, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, εχθροί και φίλοι, εθνικιστές Αλβανοί και εθνικιστές Ελληνες τιμούν και σέβονται την Αγία Παρασκευή και κορνάρουν σαν ευχή, περνώντας πάντα μπρος της…
Καλό ταξίδι Δρόπολη, καλό ταξίδι μικρή βορειοηπειρωτική Ελλάδα… Θα φέρω χαιρετίσματα στους Αθηναίους πατριώτες σας. Τους συμπατριώτες μας…
ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗ Β. ΗΠΕΙΡΟ
Nίκος Γερασιμίδης
Μορφωτικός ακόλουθος Ελληνικού Προξενείου Αργυροκάστρου
«Σήμερα υλοποιούμε αιτήματα 15 χρόνων. Πήραμε 24 τίτλους σχολικών βιβλίων στα Αλβανικά, τα μεταφράσαμε και τα μοιράσαμε στα ελληνικά μειονοτικά σχολεία. Μοιράζουμε χάρτες στα παιδιά με τα σωστά σύνορα, δίνουμε 30 υποτροφίες σε Βορειοηπειρώτες για ελληνικά πανεπιστήμια, μεταφέρουμε μαθητές στα σχολεία. Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε τουριστικό ενδιαφέρον για την περιοχή. Ηδη ξεκίνησαν εκδρομές από τα Ιωάννινα (Κακαβιά - Αργυρόκαστρο - Αγιοι Σαράντα και επιστροφή) και τους τελευταίους 8 μήνες έχουν έρθει 200 λεωφορεία. Με ρωτούν αν υπάρχει ασφάλεια και λέω «κανένα πρόβλημα...». Το μεγάλο πρόβλημα όμως είναι η συρρίκνωση του πληθυσμού της ελληνικής εθνικής μειονότητας. Είναι εθνικός στόχος να παραμείνουμε εδώ».
Αθηνά Πάντου
Δασκάλα ελληνικού φροντιστηρίου στο Μουρσί, αντιδήμαρχος Δήμου Τζάρα
«Τα φροντιστήρια ξεκίνησαν το 1993, πάντα δωρεάν. Μαθαίνω ελληνική γλώσσα, τραγούδι, χορό, ιστορία, γεωγραφία. Το έχει εδώ ο κόσμος το ελληνικό στοιχείο. Τα παιδιά που έμαθαν Ελληνικά από εμένα σπουδάζουν σήμερα στην Ελλάδα. Στα φροντιστήρια έρχονται όλα τα παιδιά του χωριού: από τα 70 του αλβανικού σχολείου έχω τα 60 (τα άλλα είναι πολύ μικρά ακόμη) και τα πρώτα χρόνια έρχονταν όλοι οι νέοι του χωριού. Κάνω Ελληνικά και στο Τσιφλίκι και στην Τζάρα, στα λίγα Ελληνόπουλα που υπάρχουν (και σε μερικά κορίτσια Τσάμικα). Κάνω απλά το καθήκον μου, δεν μπορώ να ζήσω αλλιώς. Με βοηθάει όμως η Μητρόπολη, μια φοιτητική οργάνωση Βορειοηπειρωτών στη Θεσσαλονίκη και το Προξενείο Αργυροκάστρου. Ακόμη και η ηθική στήριξη που έχω είναι σημαντική…»
Σταύρος Τσάτης
Ζωγράφος
«Το Αργυρόκαστρο είναι από τις πιο ζωγραφικές πόλεις. Βρίσκεις σπουδαία μοτίβα και μέσα και έξω από τα σπίτια. Είναι και το χρώμα που βρίσκεται στην πέτρα, το γκρι, που μπαίνουν μέσα του πολλά ζεστά χρώματα, κίτρινα, ώχρα. Το κόκκινο δεν το δέχεται, μόνο ένα πράσινο που κιτρινίζει μια εποχή του χρόνου. Η καλύτερη εποχή μου είναι ο χειμώνας: άσπρο, γκρι και τα κίτρινα που μπαίνουν είναι εξαιρετικά. Κάποτε, τον καιρό του Χότζα, υπήρχαν 64 ζωγράφοι και εικαστικοί στην πόλη (οι μισοί και παραπάνω Ελληνες!). Μόλις άνοιξαν τα σύνορα, έφυγαν. Είμαστε 4 σήμερα».
(Αν θέλετε να δείτε τα έργα του ζωγράφου -ωραίες ακουαρέλες, λάδια και πολλές σπουδές σε αργυροκαστρίτικα κεντητικά μοτίβα- επικοινωνήστε στα Τ/+355.84264742, Τ/+355.692665665)
Παναγιώτης Μπάρκας
Πρόεδρος στο Τμήμα Ελληνικής Γλώσσας, Λογοτεχνίας και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Αργυροκάστρου
«Στο πανεπιστήμιο έχουμε 7.000 φοιτητές, αλλά Ελληνες το πολύ 100! Το 40% των καθηγητών είναι Ελληνες. Στο τμήμα μου έχουμε 70 φοιτητές, 7 εκ των οποίων είναι Αλβανοί. Γίνεται προσπάθεια να αναγνωριστούν τα πτυχία του Πανεπιστημίου Αργυροκάστρου (στο Τμήμα Ελληνικών Σπουδών διδάσκουν και καθηγητές από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), γιατί οι φοιτητές φεύγουν για Ελλάδα αναζητώντας ισχυρό πτυχίο (με τη βοήθεια και των υποτροφιών). Ο μεγαλύτερος κίνδυνος στη Βόρεια Ηπειρο είναι η μείωση του αριθμού των Ελλήνων, που φεύγουν. Στη θέση τους έρχονται οι Αλβανοί. Η Ελλάδα προσελκύει τους Βορειοηπειρώτες και δίνει και υπηκοότητα (έχουμε διπλή), άρα και πολιτικά δικαιώματα. Μοιραία οι Βορειοηπειρώτες αντιμετωπίζονται ως ψηφοφόροι στην Ελλάδα».
Memo
ΜΕΤΑΒΑΣΗ
Καλύτερα να πάτε με το δικό σας αυτοκίνητο. Από τα Ιωάννινα υπολογίστε 60 χλμ. για την Κακαβιά. Από εκεί το Αργυρόκαστρο απέχει 30 χλμ. Μπορείτε να πάτε από Αθήνα και με πούλμαν με τις εταιρείες Διαμαντή (Τ/210-32.28.468) και Δρόπολη (φεύγουν από τη στάση του μετρό στο Μεταξουργείο).
ΔΙΑΜΟΝΗ
Vila Sharm
(Τ/+355.84263848, www.vilasharm.com)
Το καλύτερο ξενοδοχείο του Αργυροκάστρου! Μόλις τεσσάρων μηνών, σε αρχιτεκτονικό στυλ που εξωτερικά μιμείται το αρχοντικό Ζεκάτη. Βρίσκεται στην καινούργια πόλη, πάνω από το γήπεδο. Τα δωμάτια είναι λιτά και καλόγουστα, με παλ χρώματα, TV plasma, wi-fi Internet και θέα στην παλιά πόλη (την καλύτερη θέα έχει το δωμάτιο 105). Στον τρίτο όροφο (όπου υπάρχει και ένα εξαιρετικό wine bar) βρίσκεται το Black Room, με δερμάτινο κυκλικό κρεβάτι, κόκκινο της φωτιάς τζακούζι και πολύ προκλητική διακόσμηση (ultra sexy ατμόσφαιρα, μόλις με 150 €!). Το προσωπικό μιλάει Ελληνικά. Από 70 € το δίκλινο με πρωινό.
Kalemi
(Τ/+355.84263724, www.hotelkalemi.tripod.com)
Το μοναδικό παλιό αρχοντόσπιτο που έγινε ξενώνας. Βρίσκεται στη γειτονιά Παλιορτό και έχει διατηρήσει πολλά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά τού 200 ετών παλαιού σπιτιού ενός μουσουλμάνου ιερέα. Κορυφαίο δωμάτιο το 2, ο οντάς των ξένων, με υπέροχο σκαλιστό ταβάνι, μεσάντρες και ατμοσφαιρικά μιντέρια. Ο ιδιοκτήτης Drago Kalemi θα σας πει πολλά για το σπίτι και την παλιά πόλη (μιλάει Αγγλικά, ενώ το προσωπικό μόνο Αλβανικά). Από 35 € με πρωινό.
Cajupi
(Τ+355.84269010)
Μεγάλο καλό ξενοδοχείο στην πλατεία Τόπουλι, στην παλιά πόλη. Τα δωμάτια έχουν υπέροχη θέα στο κάστρο και στις παλιές γειτονιές, είναι άνετα και καθαρά, μετρίως διακοσμημένα (ανακαινίζονται όλα το Μάιο). Στο ισόγειο έχει ένα νόστιμο καφέ με διακόσμηση παλιού αργυροκαστρίτικου οντά. Ο διευθυντής μιλάει Ελληνικά και το προσωπικό Αγγλικά. Από 25 € το δίκλινο με πρωινό.
Freskia
(Τ/+355.08463414)
Μόλις 2 χλμ. έξω από την πόλη, στον κεντρικό δρόμο Αργυροκάστρου - Τεπελενίου, σε έναν ωραίο λόφο με πεύκα, πάνω από τα νερά της λίμνης Βιρό. Αγαπημένο στέκι του Χότζα (ερχόταν εδώ για αναψυχή), έχει μεγάλα, ψηλοτάβανα, μοντέρνα διακοσμημένα δωμάτια, με TV plasma, τζακούζι και ωραία θέα. Μιλούν όλοι Ελληνικά. Από 35 € με πρωινό.
Νumber Οne
(Τ/+355.8463163)
Στοιχειώδες ξενοδοχείο στο ραδιοτηλεοπτικό συγκρότημα Alpo. Ανετα, καθαρά δωμάτια με TV plasma και Internet. Οι ιδιοκτήτες μιλούν Ελληνικά, το προσωπικό Αλβανικά. Από 34 € το δίκλινο με πρωινό.
ΦΑΓΗΤΟ
• Terihat (Τεριαχάτι)
Το καλό εστιατόριο της περιοχής, στο ελληνικό χωριό Τεριαχάτι. Ο Αλκης και ο Γιώργος Ρούτσι έχουν κάνει μια σικ σάλα με καταπληκτικό φαγητό (κορυφαίο παϊδάκι, κοκορέτσια, σούβλες, ποικιλία από σαλάτες, ψητά γάστρας κ.λπ.). Μεγάλη ποικιλία από κρασιά.
• Ndrico (Ντρίτσο)
Στη Δερβιτσάνη, πάνω στην πλατεία, ωραίο εστιατόριο και πιτσαρία που σερβίρει πολύ καλά κρεατικά (κι εδώ κορυφαίο παϊδάκι), πίτσες και σπαγγέτι. Μαζί με τη διπλανή καφετέρια (όλα των αδελφών Ντρίτσο) είναι το κλασικό στέκι των Ελλήνων της περιοχής. Καλό εστιατόριο στη Δερβιτσάνη είναι επίσης το Δρόπολι Πάλας του Ηρακλή Τσάμη.
• Cajupi (Τσαγιούπι)
Το καλύτερο φαγητό μέσα στο Αργυρόκαστρο! Είναι το εστιατόριο του ομώνυμου ξενοδοχείου, στον 4ο όροφο, με εκπληκτική θέα στην παλιά πόλη. Στην κομψή του σάλα σερβίρει μια τεράστια ποικιλία από κρέατα, σπαγγέτι, ριζότι, πίτσες, σούπες, μαγειρευτά και αργυροκαστρίτικες ρετσέτες! Δοκιμάστε κιφκί (ρυζοκεφτέδες με ωραίο άρωμα από βότανα), λαχανόψωμα, χορτόσουπες, σαρμάδες, πασά κιοφτέ κ.λπ.
• Freskia
Το εστιατόριο του ομώνυμου ξενοδοχείου σερβίρει καλά ψητά και μαγειρευτά και έχει ωραία ποικιλία. Είναι διάσημο για τις τρεις σούπες του (χορτόσουπα, μαγειρίτσα και κάτι ωραία τοπικά γιουβαρλάκια).
• Quartrο
Η περίφημη πιτσαρία του Νίκου Μπίνα, με ωραία ζυμαρικά. Βρίσκεται στα Βαρόσια (απέναντι από το συγκρότημα Alpo). Στο ισόγειο υπάρχει και το καλό οινομαγειρείο Kufoi (ρωτήστε για τον «Κουφό»).
• Fantazia
Πολύ καλό εστιατόριο στην κορυφή του λόφου, πάνω από το Σταυροπάζαρο, με εξαιρετική θέα. Οι αδελφοί Λορέντζο και Αρτέμης Μέτσο, αφού έμαθαν τη δουλειά στην Ελλάδα, άνοιξαν το δημοφιλές μαγαζί και σερβίρουν κρέατα και ζυμαρικά, πίτσες και ντόπια μαγειρευτά.
• Πέτρινο
Πάνω στην κεντρική διασταύρωση προς Γεωργουτσάτι. Το λένε Κέι Χέι, το έχει Αλβανός και είναι καινούργιο, μοντέρνο και σερβίρει ζουμερά κρεατικά.
• Καλημέρα
Πολύ καλό καφέ-ζαχαροπλαστείο στη Βάνιστα.Τα αδέλφια Γιώργος και Ολγα Παπά κάνουν δικά τους γλυκά, με διασημότερη την περίφημη Τζιούπα (ντόπιο γλυκό με κρέμα, καρύδι, παντεσπάνι, κεράσι).
• Γκόγκας
Η μοναδική ταβέρνα στη Σωτήρα, μέσα στα πλατάνια, με δροσιά και ωραία κρέατα!
• Πρόχειρο φαγητό στο δρόμο: Δοκιμάστε τα δημοφιλή Burek
(τοπικές πιτούλες γεμιστές με τυρί ή κιμά ή σπανάκι, πάμφθηνες). Τα καλύτερα στέκια είναι ένα δίπλα σχεδόν στο Ελληνικό Προξενείο (μια τρύπα τόση δα, που γράφει Burek στη βιτρίνα) και άλλο ένα απέναντι από το συγκρότημα Alpo (στα όρια παλιάς - νέας πόλης), ένα υπόγειο που γράφει Embeltore - Burek Vangeli.
ΜΟΥΣΕΙΑ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
Μουσεία Κάστρου (ανοιχτά 09.00-19.00) είναι:
το Εθνικό Μουσείο Οπλων(πυροβόλα και λοιπά πολεμικά κειμήλια από τον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο) και
η πολύ σημαντική Πινακοθήκη-από τις πλουσιότερες της Αλβανίας-, με 470 έργα Αργυροκαστριτών ζωγράφων (πολλοί Ελληνες) από το 1882 έως σήμερα.
Εθνογραφικό (ανοιχτά 09.00-19.00) Στεγάζεται στο αναστηλωμένο (μετά τη βομβιστική επίθεση το 1997) σπίτι του Ενβέρ Χότζα και περιλαμβάνει πιθάρια και όπλα στο ισόγειο και αναπαράσταση παλιού αργυροκαστρίτικου αρχοντικού στα υπόλοιπα δωμάτια, με αρκετό λαογραφικό υλικό. Μπορείτε να μάθετε πολλά για την πόλη από την Ντασίρα Τένα, υπεύθυνη του Μουσείου (μιλάει εξαιρετικά Αγγλικά).
Αρχοντικό Ζεκάτη: Από τα ωραιότερα σωζόμενα αρχοντικά της πόλης και επισκέψιμο. Ζητήστε από την κ. Μερχά Ζεκάτ που μένει δίπλα να σας ανοίξει (μιλάει Αλβανικά, αλλά αν της δώσετε κάνα δυο ευρώ, θα συνεννοηθείτε περίφημα…).
XΡΗΣΙΜΑ
Νόμισμα: Το αλβανικό νόμισμα είναι το λεκ (1 € = περίπου 120 λεκ). Μπορείτε να αλλάξετε τα ευρώ σας παντού στο δρόμο στη μαύρη αγορά (κυρίως στην πλατεία Τόπουλι, αλλά περισσότερο στην κεντρική πλατεία της νέας πόλης) και φυσικά στις πάμπολλες τράπεζες. Οι ελληνικές τράπεζες που έχουν υποκαταστήματα στο Αργυρόκαστρο είναι: Εθνική, Εμπορική, Πειραιώς, Alpha. Σχεδόν παντού πληρώνετε και σε ευρώ, αλλά μάλλον θα σας «ρίξουν» στη στρογγυλοποίηση, ενώ σε μικρά μαγαζάκια θα δυσκολευτείτε να συνεννοηθείτε για τέτοια πληρωμή.
Βίζα: Δεν χρειάζεστε βίζα για να περάσετε τα σύνορα στην Κακαβιά. Για την ακρίβεια, δεν χρειάζεστε ούτε διαβατήριο και μπορείτε ως Ελληνες να μπείτε με αστυνομική ταυτότητα (νέα ή παλιά). Καλού-κακού βέβαια, έχετε και το διαβατήριο μαζί.
Επικοινωνία: Τα κινητά τηλέφωνα πιάνουν σχεδόν παντού στην περιοχή. Υπάρχουν τρεις εταιρείες των οποίων τα δίκτυα μπορείτε να χρησιμοποιείτε: Cosmote, Vodafone και Eagle Mobile (καινούργια τουρκική εταιρεία με πάμφθηνες χρεώσεις).
Μετακίνηση: Ταξί θα βρείτε στο Αργυρόκαστρο σε τρεις πιάτσες: στην πλατεία Τόπουλι (απέναντι από το Ελληνικό Προξενείο), στην καινούργια πόλη μπροστά στο γήπεδο και στην κεντρική διασταύρωση με το δρόμο προς Τεπελένι. Μπορείτε να μπείτε άνετα στην Κακαβιά με το αυτοκίνητό σας χωρίς βίζα (αρκεί να έχετε τη δωρεάν επέκταση της ασφαλιστικής κάλυψης από την εταιρεία σας). Αν θέλετε να νοικιάσετε αυτοκίνητο στα Ιωάννινα, δύσκολα θα μπορέσετε να το πάτε στην Αλβανία, γιατί σχεδόν καμία εταιρεία δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο. Προσοχή με το αυτοκίνητο: οι δρόμοι είναι στενοί και δύσκολοι και οι Αλβανοί πολύ επιρρεπείς στα ατυχήματα (στο κομμάτι Κακαβιά - Αργυρόκαστρο έχει κίνηση και στις διασταυρώσεις για τα ελληνικά χωριά στρίβουν όλοι αυθαίρετα. Κυκλοφορούν και σκόρπια ζώα επίσης…). Προτιμήστε να κινηθείτε με ένα αξιοπρεπές τζιπ. Φουλάρετε στο Δελβινάκι, πριν περάσετε στην Κακαβιά, γιατί τα καύσιμα γενικά είναι ακριβότερα στην Αλβανία.
ΤΗΛΕΦΩΝΑ
Ελληνικό Προξενείο Αργυροκάστρου: Τ/+355.84263804
Δήμος Αργυροκάστρου: Τ/+355.84263500
Αστυνομία Αργυροκάστρου: Τ/+355.84263682
Νοσοκομείο Αργυροκάστρου: Τ/+355.84262222
Μητρόπολη Αργυροκάστρου: Τ/+355.84264266
Πανεπιστήμιο Αργυροκάστρου - Τμήμα Ελληνικών Σπουδών: Τ/+355.8466274



http://trans.kathimerini.gr